W poprzednim artykule wyjaśniłam czym jest słuch fonemowy i jak objawiają się jego zaburzenia w przypadku dzieci w wieku przedszkolnym oraz osób z afazją.
Ćwiczenia słuchu fonemowego dla dzieci
Codzienny trening słuchu fonemowego w środowisku domowym można zamienić w doskonałą zabawę poprzez proste, a zarazem zabawne ćwiczenia. Oto kilka propozycji ćwiczeń, które można wykonywać z dziećmi:
Ćwiczenie 1.
Narysuj dziecku węża, a obok niego las (kilka drzew). Nie masz zdolności plastycznych? Nie szkodzi! Wystarczą schematyczne rysunki. Węża podpisz literą „S” a las literą „SZ”. Dziecko w wieku przedszkolnym prawdopodobnie nie potrafi jeszcze czytać, ale jest w stanie nauczyć się rozpoznawać wzrokowo dwa proste symbole zwłaszcza, kiedy mamy do nich pomocnicze rysunki.
Pokaż dziecku rysunek węża i wyraźnie powiedz: „wąż syczy: sssssssssss”, następnie pokaż las i powiedz: „drzewa w lesie szumią: szszszszszsz. Pokaż co słyszysz – odgłos węża czy lasu?” I naśladuj wybrany dźwięk. Powtórz ćwiczenie wielokrotnie, aż dziecko dziesięć razy pokaże poprawny obrazek.
Pamiętaj, by nie wymawiać głosek [s] i [sz] naprzemiennie, bo dziecko zacznie zgadywać. Dla zmyłki możesz czasem dwa, trzy lub więcej razy z rzędu wypowiedzieć tę samą głoskę.
A teraz wersja trudniejsza. Wymyśl wyrazy zaczynające się na [s] i na [sz]. Wypowiadaj je, a dziecko niech wskazuje co słychać na początku tego wyrazu – syk węża czy szum lasu.
To ćwiczenie możesz powtórzyć z innymi głoskami opozycyjnymi: [c]-[cz], [z]-[ż], [ć]-[cz].
Ćwiczenie 2.
Przygotuj klocki, np. lego albo klasyczne klocki drewniane.
Rozejrzyjcie się wokół siebie i dzielcie na sylaby nazwy otaczających was przedmiotów. Wyklaskujcie każdą sylabę. Policzcie ile każde słowo ma sylab. Niech dziecko podaje tyle klocków ile sylab słyszy w wyrazie. Na koniec zabawy zbudujcie z uzbieranych klocków budowlę!
Ćwiczenie 3.
Rebus. Przygotuj kilka wyrazów, których pierwsze głoski utworzą nowe słowo, np. pierwsze litery wyrazów „krowa”, „odkurzacz”, „telefon” utworzą wyraz kot. Dziecko ma za zadanie powiedzieć na jaką głoskę zaczyta się wypowiedziane przez ciebie słowo: krowa – [k], odkurzacz – [o] tata – [t]. Zapisuj litery, które odgadnie dziecko. Następie przeczytaj hasło, głoskując je: K-O-T. Jakie powstało słowo? Pamiętaj, by nie dodawać do głosek niepotrzebnych dźwięków, np. „ky-o-ty”.
Ćwiczenie 4.
Dla młodszych dzieci. Zadaniem dziecka jest pokazać zwierzątko, które wydaje taki dźwięk: meee, muuuu, kukuryku, kle-kle, gę-gę, ko-ko itd. Możecie użyć obrazków lub pluszaków.
Ćwiczenia słuchu fonemowego dla dorosłych
Ćwiczenia słuchu fonemowego dla osób dorosłych z afazją mają nieco inny charakter niż dla dzieci. Jeżeli jesteś członkiem rodziny osoby dotkniętej afazją, także możesz z nią ćwiczyć. Tacy pacjenci również mogą mieć problem z odróżnianiem podobnych do siebie słów takich jak np. tacka i taczka, lecz lepiej rzucić im większe wyzwanie i użyć twz. pseudosłów, czyli bezsensownych ciągów liter.
Ćwiczenie 1.
Napisz na kartce kilka par takich samych pseudosłów oraz kilka par pseudosłów różniących się jedną głoską, np.:
wro-fro
tru-gru
mek-mek
tofr-tokr
meno-mano
dżas-dzias
itd.
Przygotuj swojego bliskiego na to, że będziesz mówić mu dwa bezsensowne słowa. Ma on zadecydować czy słowa które słyszy są takie same czy różne. Jeśli ma problem z wypowiadaniem się, możesz podać mu karteczki z napisami „takie same” i „różne” i jego zadaniem będzie wskazać poprawną odpowiedź. Gdy pacjent odpowie na pytanie, pokaż mu swoją karteczkę z zapisanymi pseudosłowami. Wtedy upewni się, czy jego odpowiedź jest poprawna, bo zobaczy ewentualną różnicę w zapisie słów.
Ćwiczenie 2.
Dorosły pacjent może także usprawniać swój słuch fonemowy poprzez powtarzanie dwóch podobnych do siebie słów na zmianę, np.: tron-dron-tron-dron-tron-dron, z nagrywaniem się, a następnie odsłuchiwaniem nagrań np. na dyktafon w telefonie.
Ćwiczenie 3.
Ciekawym, lecz trudniejszym ćwiczeniem jest wyszukiwanie słów w innym słowie. Jakie słowo ukryło się w słowie „burak”? – „rak”. Albo „kotlet”? – „kot”. A „muszelki”? – „szelki”.
Słuch fonemowy: personalizowane podejście
Wyżej wymienione ćwiczenia to tylko przykłady, jakie można zastosować w codziennej zabawie z dzieckiem czy domowej rehabilitacji osoby dorosłej z afazją. Stanowią namiastkę tego, co można osiągnąć za pomocą terapii i regularnych wizyt u logopedy.
Trening słuchu fonemowego inaczej wygląda w przypadku gdy dziecko ma wadę wymowy głoski [k], która polega na zamienianiu jej na głoskę [t], inaczej, jeżeli dziecko myli głoski w obrębie tzw. „szeregów” (szumiący-syczący-ciszący), inaczej w przypadku dorosłej osoby po udarze i inaczej u pacjenta z dysleksją.
Ćwiczenie słuchu fonemowego pomaga kształtować poprawną wymowę maluchów i przybliża osoby po incydentach neurologicznych do lepszego rozumienia mowy swojej i bliskich.
Ja na koniec zajęć zawsze daję rodzicom i pacjentom konkretne wskazówki dotyczące tego co warto utrwalać w domu do czasu kolejnej sesji terapeutycznej aby wspierać trapię logopedyczną w najbardziej efektywny sposób.